Komunikacja jest kluczowym elementem wszystkich relacji międzyludzkich, jednak w przypadku rozmowy z osobami w spektrum autyzmu może wiązać się z pewnymi wyzwaniami. Warto podkreślić, że brak świadomości i zrozumienia specyfiki zaburzeń neurorozwojowych często prowadzi do nieporozumień i frustracji po obu stronach dialogu. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie praktycznych wskazówek, które mogą pomóc w budowaniu skutecznej i empatycznej komunikacji z dorosłymi osobami w spektrum autyzmu.

Z tego tekstu dowiesz się:

Wstęp

Komunikacja z osobą w spektrum autyzmu może stanowić niemałe wyzwanie, zwłaszcza jeśli nigdy nie mieliśmy styczności z tym zagadnieniem. Należy podkreślić, że według aktualnej wiedzy autyzm nie jest chorobą, a zaburzeniem neurorozwojowym. Specyficzny styl funkcjonowania układu nerwowego wpływa na sposób przetwarzania informacji, rozumienia sygnałów społecznych i wyrażania emocji, co może prowadzić do nieporozumień. Zrozumienie tych różnic i dostosowanie stylu rozmowy pozwala na budowanie bardziej komfortowych i efektywnych relacji społecznych. W tym artykule przedstawiamy praktyczne wskazówki, które pomogą lepiej komunikować się z osobami w spektrum autyzmu, minimalizując bariery i wspierając wzajemne zrozumienie.

Czym są zaburzenia ze spektrum autyzmu?

W ogólnej świadomości społecznej coraz częściej możemy się spotkać z określeniami takimi jak autyzm, Zespół Aspergera, neuroatypowy mózg, czy też zaburzenia ze spektrum autyzmu. Nie jest to chwilowy przejaw mody, czy wymysł specjalistów. Nie ulega wątpliwości, że jeszcze dwadzieścia, czy trzydzieści lat temu większość osób neuroatypowych nie została odpowiednio zdiagnozowana, a co za tym idzie, nie otrzymała specjalistycznego wsparcia. To się na szczęście zmieniło. Mimo to wciąż w niektórych środowiskach funkcjonują mity na temat ludzi z autyzmem. Błędne przekonania często utrudniają prawidłową komunikację oraz nawiązanie przyjaznych i wartościowych relacji społecznych. W dzisiejszym artykule postaram się je zweryfikować. Spektrum autyzmu (ASD) oznacza szeroki zbiór zaburzeń neurorozwojowych, które w istotny wpływają na sposób, w jaki dana osoba przetwarza informacje, interpretuje sygnały społeczne i komunikuje się z innymi. Pierwsze objawy dają o sobie znać we wczesnym dzieciństwie. Warto jednak podkreślić, że z autyzmu się nie wyrasta, objawy nie mijają wraz z wiekiem, można jedynie nauczyć się z nimi żyć poprzez działania kompensacyjne. Z tego też powodu autyzm u dorosłych wygląda nieco inaczej niż wczesnodziecięcy. Osoby neuroatypowe są w stanie w toku swojego życia wyuczyć się pewnych skryptów społecznych. Wymaga to jednak od nich dużego wysiłku, zaś każda, nawet najdrobniejsza zmiana powoduje chaos i dezorientację. Warto też podkreślić, że w przypadku wielu osób autyzm przez wiele lat nie zostaje odpowiedniego zdiagnozowany, co może prowadzić do trudności w codziennym funkcjonowaniu, zarówno w życiu zawodowym, jak i prywatnym.

Objawy autyzmu, zarówno u dzieci, jak i dorosłych, w zależności od przypadku mogą mieć różny zakres i nasilenie. Według najnowszej klasyfikacji diagnostycznej ICD-11 w przypadku ASD występują:

• trudności w społecznej komunikacji, m.in. trudności w interpretowaniu mimiki, tonu głosu i mowy ciała, skłonność do dosłownego rozumienia wypowiedzi, problemy z inicjowaniem i podtrzymywaniem rozmów
• ograniczone, powtarzane i stereotypowe wzorce zachowań oraz zainteresowań, m.in. preferowanie rutyny i powtarzalności w codziennych czynnościach, niechęć do zmian, specyficzne zainteresowania, którym mogą poświęcać większą część wolnego czasu.

Ponadto u niektórych autystyków ma miejsce nadwrażliwość na bodźce zewnętrzne (np. hałas, światło, dotyk) lub też bardzo słaba wrażliwość, przez co dorośli i dzieci z ASD mają potrzebę większej stymulacji w obrębie danej modalności zmysłowej.

Kluczowe wyzwania w komunikacji z osobą w spektrum autyzmu

W codziennych sytuacjach osoby będące w spektrum autyzmu mogą napotykać na różnego rodzaju trudności komunikacyjne, które polegają na niemożności prowadzenia dynamicznych rozmów, a przede wszystkim na braku zrozumienia intencji rozmówcy. Osoby z ASD wykazują znaczące zaburzenia w zakresie tak zwanej teorii umysłu, czyli ogólnej zdolności rozpoznawania punktu widzenia i uczuć innych ludzi. W praktyce rodzi to często wiele nieporozumień. Autyzm a rozmowa to temat złożony, ponieważ bariery komunikacyjne mogą mieć różne podłoże – od problemów z przetwarzaniem informacji po trudności w ekspresji emocji. Warto też podkreślić, że część osób z ASD mówi słabo lub w ogóle. W ich przypadku konieczne okazuje stosowanie metod w zakresie komunikacji alternatywnej. 

Najczęstsze bariery komunikacyjne u osób z ASD:

Jak dostosować styl rozmowy?

Jeśli zależy nam na skutecznej i komfortowej komunikacji, powinniśmy dostosować swój styl rozmowy do potrzeb osoby w spektrum autyzmu. Warto podkreślić, że ludzie z ASD są szczególnie podatni na stres. Trudne, stresujące sytuacje dodatkowo zaburzają ich funkcjonowanie. Pośpiech i brak uważności ze strony rozmówcy mogą utrudniać osobie autystycznej sformułowanie wypowiedzi. Powtarzające się niepowodzenia w zakresie komunikacji potęgują z kolei frustrację oraz zamknięcie się w swoim świecie. Wielu z nas zastanawia się jak rozmawiać z autystykiem, aby nie powodować u niego niepotrzebnego stresu i nieporozumień? W tym celu warto dookreślić, jak powinna wyglądać skuteczna komunikacja.

Oto podstawowe zasady, jakimi powinniśmy się kierować w kontaktach z osobami autystycznymi:

1. Mów jasno i konkretnie – unikaj metafor, sarkazmu i podtekstów.
2. Pozostaw czas na odpowiedź – nie naciskaj na natychmiastową reakcję swojego rozmówcy, unikaj niepotrzebnej presji i pośpiechu.
3. Zadawaj precyzyjne pytania – zamiast pytać ogólnie „Co u Ciebie?”, zadaj pytanie „Jak Ci minął dzień?”
4. Ustal jasne zasady rozmowy – np. określ dokładny czas trwania rozmowy, jeśli istnieje taka potrzeba.
5. Unikaj przeciążenia sensorycznego – jeśli to możliwe, rozmawiaj w spokojnym, cichym miejscu.
6. Dopasuj swoje słownictwo do potrzeb i możliwości konkretnej osoby z ASD – zwróć uwagę na wiek oraz potencjał intelektualny osoby, z którą rozmawiasz. Pamiętaj  tym, że każdy autystyk jest inny, brak mowy nie jest równoznaczny z trudnościami intelektualnymi.

Jeśli zależy nam na nawiązaniu bliskiej, wartościowej relacji z osobą ze spektrum autyzmu, powinniśmy poświęcić nieco czasu, żeby bliżej ją poznać, dowiedzieć się, co lubi, czego się obawia, jakie są jej preferencje i potrzeby w zakresie komunikacji oraz w czym potrzebuje wsparcia i pomocy. Kluczowa jest empatia oraz zrozumienie dla nietypowych, często trudnych dla otoczenia zachowań dzieci i dorosłych z ASD. 

Sytuacje społeczne – jak wspierać dorosłą osobę w spektrum autyzmu?

Nie ulega wątpliwości, że osoby z ASD często czują się nieswojo w sytuacjach społecznych, które ze swej natury cechują się różnorodnością i nieprzewidywalnością. Tymczasem autystycy nie tolerują wszelkich zmian i odstępstw od rutyny. Nawet niewielkie wsparcie w codziennych interakcjach społecznych może okazać się dla nich niezwykle pomocne.

Jak ułatwić relacje interpersonalne?

• Daj przestrzeń na samotność – nie zmuszaj osoby z ASD do kontaktów społecznych, jeśli akurat nie ma na nie ochoty.
• Poinformuj o kontekście rozmowy – np. „Chciałbym z tobą porozmawiać teraz o pracy, czy masz na to chwilę?”
• Nie zmuszaj do kontaktu fizycznego – nie każdy autysta czuje się komfortowo, kiedy ktoś ściska jego dłoń lub przytula.
• Szanuj rutyny i przyzwyczajenia – nie narzucaj nagłych zmian bez uprzedzenia.

Empatia i cierpliwość – fundamenty dobrej komunikacji

Podstawą pozytywnych relacji interpersonalnych jest empatia w rozmowie, a także umiejętność dostosowania się do drugiej osoby. Dotyczy to każdego z nas. Dzięki poniższym wskazówkom dowiesz się, jak wspierać autystyka w komunikacji interpersonalnej:

• Bądź cierpliwy – osoba w spektrum może potrzebować więcej czasu na odpowiedź. Nie naciskaj ani nie ponaglaj. W razie zaistniałej potrzeby powtórz swoje pytanie lub sformułuj je inaczej.
• Nie oceniaj nietypowych reakcji – zrozum, że sposób komunikacji osób z ASD może znacząco różnić się od Twojego.
• Słuchaj uważnie – staraj się pokazywać, że interesuje Cię to, co mówi twój rozmówca.
• Akceptuj specyfikę swojego rozmówcy – nie oczekuj, że osoba w spektrum autyzmu nagle zacznie zachowywać się zgodnie z powszechnymi standardami. Jak już wcześniej zostało wspomniane, z autyzmu się nie wyrasta, pewne jego cechy zostają na zawsze.

Podsumowanie

Nie ulega wątpliwości, że codzienna komunikacja z osobami w spektrum autyzmu wymaga dużej otwartości, cierpliwości, a także dostosowania swojego stylu wypowiedzi do rozmówcy. Zrozumienie specyfiki autyzmu pozwala unikać niepotrzebnych nieporozumień i budować bardziej komfortowe relacje. Wbrew pozorom wystarczy stosunkowo niewiele, żeby osiągnąć ten cel. Przede wszystkim w codziennych kontaktach z osobami autystycznymi należy unikać niedopowiedzeń, skrótów myślowych, czy metafor. Respektujmy indywidualne potrzeby naszego rozmówcy, a w razie możliwości dostosujmy swój styl i tępo wypowiedzi. Nie zrażajmy się też niepowodzeniami.

Dzięki tym praktycznym wskazówkom możliwe jest stworzenie bardziej przyjaznego środowiska dla osób w spektrum autyzmu, w którym poczują się w pełni akceptowane i bezpieczne. Wszyscy bowiem różnimy się na swój sposób i jesteśmy tak samo ważni, a osoby borykające się z zaburzeniami neurorozwojowymi zasługują na pełne uczestnictwo w życiu społecznym.

---

Literatura:

1. Panasiuk, M. i Patyk, K. (2017). Wsparcie młodzieży i dorosłych z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Sopot: wyd. GWP.
2. SYNAPSIS – Fundacja dla dzieci i dorosłych z autyzmem. (2025). 5 zasad skutecznej i empatycznej komunikacji z dorosłymi osobami w spektrum autyzmu. Źródło: 5-krokow-do-skutecznej-i-empatycznej-komunikacji-z-doroslymi-osobami-w-spektrum-autyzmu
3. Janiak, J. i Janiak, W. (2023). Książka o człowieku w spektrum autyzmu. Wyd. Natuli.
4. Frith, U. (2008). Autyzm — wyjaśnienie tajemnicy. Gdańsk: wyd. GWP.

---