Rak szyjki macicy jest to jeden z najczęstszych nowotworów, który występuje u kobiet. Rocznie średnio zostaje z nim zdiagnozowane 570 tysięcy kobiet z czego ponad 60% niestety umiera. Są to przerażające statystyki, dlatego tak istotne jest szerzenie wiedzy na temat tego nowotworu. Zwłaszcza jego profilaktyki i leczenia. Czy wiedziałeś, że we wczesnym stadium, rak szyjki macicy jest nieomal zawsze uleczalny? A szczepienia na HPV u młodych dziewcząt mogą zapobiec rozwinięciu się tego nowotworu? Te i wiele innych informacji na ten temat zostało zgłębionych poniżej. Zapraszam do lektury!

Rak szyjki macicy – podstawowe informacje

Budowa szyjki macicy – gdzie właściwie może rozwinąć się nowotwór?

Szyjka macicy pełni ważną rolę w fizjologii kobiet, zarówno jeśli chodzi o prawidłowy przebieg cyklu menstruacyjnego, zapłodnienia jak i ciąży. Istotna pod kątem rozwoju tego złośliwego nowotworu jest tkankowa budowa narządu. Macica składa się z nabłonka gruczołowego pokrywającego kanał szyjki i płaskiego znajdującego się w części pochwowej. To właśnie w obrębie ektopii, czyli miejscu przejścia  pomiędzy tymi dwoma nabłonkami, może rozwinąć się nowotwór złośliwy – rak szyjki macicy.

Rak szyjki macicy w liczbach

Rak szyjki macicy jest obecnie w skali świata czwartym najczęstszym nowotworem u kobiet, a drugim najczęstszym nowotworem złośliwym.  Wśród Polek plasuje się on na 7 miejscu zaraz po raku piersi, płuc,  jelita grubego, trzonu macicy, jajnika i tarczycy. Najczęściej chorują kobiety w wieku od 50 do 60 roku życia. Rocznie aż 2,5 tysiąca polskich pacjentek dostaje właśnie taką diagnozę, która dla wielu jest wyrokiem śmierci. Procent zgonów i zachorowań na przestrzeni lat na szczęście znacznie spada, a to wszystko dzięki działaniom WHO i coraz większej świadomości społeczeństwa.

Objawy raka szyjki macicy

Wczesne objawy

Rak szyjki macicy często nazywany jest cichym zabójcom kobiet. Nie bez powodu, ponieważ we wczesnych stadiach rozwoju nie daje żadnych objawów. W późniejszym okresie mogą natomiast pojawiać się dolegliwości niespecyficzne , które są skutkiem rozprzestrzeniania się nowotworu do innych narządów i bardzo często zostają zignorowane lub błędnie przypisane do okresu po menopauzalnego lub innych jednostek chorobowych.

Zaawansowane objawy

W bardziej zaawansowanej postaci, rak szyjki macicy, może powodować; 

• Krwiste plamienia – samoistne lub po stosunku,
• obfite upławy o nieprzyjemnym zapachu,
• ból.

Im bardziej nowotwór się rozrasta tym większa jest szansa na przeżuty, które będą wpływać na funkcjonowanie m.in. układu pokarmowego, moczowego i limfatycznego. Skutkuje to częstymi infekcjami pęcherza, niesymetrycznym obrzękiem nóg oraz krwawieniem z odbytu. Należy zauważyć, że ból i inne specyficzne dla tego nowotworu objawy pojawiają się w bardzo zaawansowanym okresie rozwoju raka. Tym samym jest często za późno, aby uratować pacjentkę. Dlatego tak istotna jest jak większa świadomość społeczeństwa na temat profilaktyki i diagnozy raka szyjki macicy. 

Diagnoza raka szyjki macicy

Czemu wczesna diagnoza jest aż tak istotna?

Ze względu na to, że w początkowych stadiach raka szyjki macicy nie wstępują zazwyczaj żadne objawy jego wczesna diagnoza jest możliwa tylko dzięki cytologii czyli inaczej Pap test. Zalecane jest aby kobiety powyżej 25 roku życia wykonywały to badanie nie rzadziej niż co 3 lata, a jeśli znajdują się w grupie ryzyka nawet co rok. Zbyt późna diagnoza tego nowotworu jest jedną z głównych przyczyn tak dużej śmiertelności pacjentek. Im wcześniej rak szyjki macicy zostanie zdiagnozowany tym większa szansa na jego wyleczenie!

Cytologia polega na pobraniu wymazu z ujścia szyjki macicy za pomocą niewielkiej szczoteczki. Tak pobrane komórki nabłonka są następnie wnikliwie badane pod mikroskopem w celu wykrycia nawet najdrobniejszych nieprawidłowości. Wczesne zmiany w komórkach są całkowicie uleczalne.

Wirus HPV a rak szyjki macicy

Jednym z największych czynników ryzyka, jeśli chodzi o ten typ nowotworu, jest zakażanie wirusem HPV czyli brodawczaka ludzkiego. Ze względu na to, zwłaszcza przy badaniach przesiewowych, bardzo istotny jest test na obecność HPV, gdyż przewlekłe zakażenia tym wirusem mogą powodować późniejszy rozwój nowotworu.

Rozpoznanie i dalsza diagnoza raka szyjki macicy

Aby dokładnie określić rodzaj nowotworu niezbędna jest biopsja. Pobrany w ten sposób wycinek z atypowej tkanki jest następnie dogłębnie analizowany. Na tej podstawie lekarz może potwierdzić, czy ma do czynienia z rakiem szyjki macicy.

Przydatnym badaniem jest również kolposkopia, która polega na sprawdzeniu przez specjalistę, zaprojektowanym do tego mikroskopem, powierzchni szyjki macicy i jej kanału oraz pochwy i sromu w celu wykrycia nieprawidłowości, często przy tym pobierany jest wycinek histologiczny tak jak w przypadku biopsji.

Badania te pokażą rozmiar guza, nacieki do innych narządów oraz ewentualne przerzuty. Są więc bardzo pomocne przy późniejszym wyborze leczenia.

Czynniki ryzyka raka szyjki macicy

Głównym czynnikiem ryzyka rozwoju raka szyjki macicy jest już wspomniany wirus Brodawczaka ludzkiego czyli HPV. Długotrwałe zakażenia tym wirusem predysponują komórki zdrowe do przemiany w komórki nowotworowe. Zakażenie HPV jest często bezobjawowe, dlatego tak ważne są testy na obecność tego wirusa. Najbardziej niebezpieczne są podtypy HPV 16 i 18.

Czynnikiem, który również może mieć wpływ na rozwój raka szyjki macicy jest palenie tytoniu. Zwiększa ryzyko nawet dwukrotnie!

Niebezpieczeństwo zachorowania na raka szyjki macicy zwiększają również częste infekcje układu rozrodczego takie jak;

• chlamydioza,
• rzeżączka,
• cytomegalia,
• opryszczka.

Liczne ciąże i długotrwałe zażywanie antykoncepcji hormonalnej według badań również predysponują do złośliwego nabłonkowego nowotworu szyjki macicy. Istotny jest także niedobór witaminy C.

Co ważne nie stwierdzono do tej pory rodzinnej predyspozycji do zachorowania na ten typ raka.

Warto wspomnieć też o pośrednich czynnikach ryzyka wśród, których znajduje się wczesne rozpoczęcie współżycia oraz duża liczba partnerów seksualnych, która zwiększa chociażby ryzyko zakażenia wirusem HPV.

Profilaktyka raka szyjki macicy

Ze względu dużej śmiertelności wśród kobiet ze zdiagnozowanym rakiem szyjki macicy, WHO kładzie duży nacisk na profilaktykę raka; szczepienia HPV, częste badania w tym kierunku i oczywiście edukacje społeczeństwa na temat czynników ryzyka i zagrożeń, które niesie ze sobą ewentualna diagnoza.

Szczepienia na wirus HPV

Szczepionki na wirusa HPV zmniejszają ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy aż o 75%! Zaszczepić mogą się zarówno dziewczynki jak i chłopcy powyżej 9 roku życia. Najbardziej korzystne jest wykonanie procedury w wieku nastoletnim ale młodzi dorośli również mogą osiągnąć korzyści ze szczepienia.

Występuje niewiele działań niepożądanych, a szczepionki przeciw HPV są bezpieczne i dobrze tolerowane co jest potwierdzone przez wnikliwe i wieloletnie badania.

Dlatego też szczepienia na HPV są głównym filarem profilaktyki przeciwko rakowi szyjki macicy. 

Regularne badania to klucz do zdrowego życia

Nie należy zapomnieć również o tym, że regularna cytologia to bardzo istotny element profilaktyki złośliwego nowotworu raka szyjki macicy!

Leczenia raka szyjki macicy

Zależnie od stopnia zaawansowania rozwoju raka szyjki macicy w momencie diagnozy wybierana jest metoda leczenia. 

Operacja

Jeśli chodzi o statystyki operacja jest najlepszym wyborem ponieważ daje najlepsze wyniki. Jednak radykalne usunięcie całej macicy wiąże się oczywiście z niepłodnością. Dlatego zwłaszcza u młodych kobiet planujących potomstwo często wycinana jest tylko szyjka macicy oraz węzły chłonne miednicy. Zmniejsza to ryzyko niepłodności o 50% dając szanse chorym na posiadanie w przyszłości dzieci. 

Najczęściej rekomendowane jest jednak usunięcie całego narządu, gdyż niesie ze sobą najmniejsze ryzyko wznowienia i przerzutów.

Radioterapia i chemioterapia

Jako leczenie wspomagające po operacji stosuje się radioterapię. Ma to na celu usunięcie ewentualnych pozostałości nowotworu w postaci niezauważalnych komórek rakowych. Obejmuje napromieniowanie miednicy mniejszej zarówno z zewnątrz jak i bezpośrednio wewnątrz szyjki macicy, gdzie umieszczane są pierwiastki promieniotwórcze, które nie uszkadzają zdrowych tkanek.

Jako dodatkowe leczenie wspomagające efekty radioterapii stosuje się również chemioterapię. Potęguje ona działanie promieniowania i poprawia wyniki leczenia.

W przypadkach gdy rak szyjki macicy jest bardzo zaawansowany operacja często jest niemożliwa i wtedy chemio-radioterapia pozostaje jedyną formą leczenia, często paliatywnego. Gdy i taka forma leczenia jest zbyt uciążliwa dla organizmu pozostaje tylko leczenie objawowe aby ułatwić trochę funkcjonowanie chorej.

Życie po diagnozie raka szyjki macicy

Wiadomość o zdiagnozowaniu rak szyjki macicy zdecydowanie nie należy do łatwych w przyswojeniu. Oczywiście wszystko zależy od stopnia zaawansowania nowotworu, zaplanowanego leczenia i wieku pacjentki. Choroba ma duży wpływ nie tylko na zdrowie fizyczne ale i psychiczne. A profesjonalne wsparcie jak i to od najbliższych osób może zmienić oblicze choroby i pozwolić zdiagnozowanym kobietom wieść chociaż w części normalne życie.

Wsparcie psychologiczne

Psycholog może odegrać kluczową rolę w życiu pacjentki nie tylko po diagnozie ale również wcześniej na etapie badań. Odnalezienie się w tej nowej sytuacji nie jest łatwe, rak szyjki macicy niesie ze sobą duże ryzyko dla zdrowia i życia nawet jeśli zostanie wcześnie zdiagnozowany. Pojawiają się emocje takie jak rozpacz, gniew, rezygnacja. Są one w pełni naturalne, a zadaniem psychologa jest pomoc w przepracowaniu tych uczuć. Nastawienie psychiczne wbrew pozorom odgrywa istotną rolę w leczeniu i rekonwalescencji, co często nie jest brane dostatecznie pod uwagę. Terapia pomaga wielu kobietom przyzwyczaić się do zmian i powoli wrócić do poczucia kontroli nad własnym życiem.

Leczenie zakończyło się sukcesem – co dalej?

Jeśli wybrana forma leczenia raka szyjki macicy okazała się skuteczna, kluczowe jest zadbanie o to by nowotwór nie pojawił się znowu. Dlatego nie jest to koniec regularnych wizyt u lekarza. Przez najbliższe 2 lata badania powinny odbywać się co 2-3 miesiące, a w późniejszym okresie co 6 miesięcy przez 3 lata. Jeśli u chorej istnieje małe ryzyko nawrotu badania mogą być przeprowadzane trochę rzadziej – co 6 miesięcy przez pierwsze 2 lata i co 12 miesięcy przez następne 3. Cytologia jest często niewystarczającym badaniem, gdyż po leczeniu wyniki mogą mieć niską wartość diagnostyczną. Dlatego zalecane są szczegółowe badania laboratoryjne oraz obrazowe.

Styl życia i dieta po diagnozie raka szyjki macicy

Po rekonwalescencji chore powinny szczegółowo obserwować swoje ciało i organizm i o niego dbać. Przede wszystkim zalecana jest całkowita rezygnacja z palenia papierosów, czy przyjmowania jakiejkolwiek postaci nikotyny.

Dieta powinna być zbilansowana i bogata w warzywa i owoce, niektórzy lekarze sugerują rezygnacje z większych ilości cukru oraz tłuszczów zwierzęcych.

Przyszłość w leczeniu raka szyjki macicy

Mimo, że śmiertelność na raka szyjki macicy spada, dzięki podjętym krokom, takim jak odpowiednia profilaktyka, testy przesiewowe i leczenie, to jest dalej przerażająco wysoka. Dlatego też wciąż prowadzone są badania nad ulepszeniem metod diagnozy i leczenia tego nowotworu.

Jedną z innowacyjnych terapii raka szyjki macicy jest immunoterapia z wykorzystaniem pembrolizumabu. Niestety na ten moment nie jest ona jeszcze refundowana w Polsce. Pembrolizumab podawany jest przed lub w trakcie radio-chemioterapii i jak pokazują badania, znaczenie zwiększa skuteczność leczenia! 

Podsumowanie

Jak pokazują statystyki zachorowań i przeżywalności rak szyjki macicy stanowi dalej znaczne zagrożenie dla zdrowia i życia kobiet w Polsce i na świecie. Dlatego tak istotna jest profilaktyka – szczepienia przeciwko HPV i regularne testy przesiewowe w postaci cytologii.

Istotna jest świadomość i edukacja społeczeństwa na temat tego problemu ponieważ wczesna diagnoza może wielu kobietom uratować życie. Dzięki wysiłkom WHO, licznym programom i wciąż powstającym innowacyjnym metodom leczenia, rak szyjki macicy przestanie być wyrokiem śmierci dla tysięcy pacjentek.