Lato to dla wielu z nas długo wyczekiwany czas urlopów, podróży, pikników, festiwali i spędzania czasu poza domem. Niestety – to również sezon, w którym statystycznie najczęściej dochodzi do zatruć pokarmowych. Z tego artykułu dowiesz się, jak letnia pogoda, podróże i zmiany sposobu żywienia wpływają na ryzyko dolegliwości żołądkowo-jelitowych. Sprawdź także, jakie są najczęstsze objawy zatruć pokarmowych, jak ich unikać, a jeśli się pojawią – jak można z nimi walczyć i kiedy szukać profesjonalnej pomocy.

Dlaczego latem częściej dochodzi do zatruć pokarmowych?

W cieplejszych miesiącach ryzyko zatrucia pokarmowego zwiększa się z kilku powodów. Przyjrzyjmy się najczęstszym przyczynom letnich zatruć.

Wysoka temperatura

Większość bakterii patogennych (jak Salmonella, E. coli, Listeria, Campylobacter) rozmnaża się szczególnie szybko w temperaturze 30-40°C. To właśnie w takiej temperaturze może znajdować się latem żywność, jeśli nie jest przechowywana w lodówce. Ciepłe dni sprzyjają piknikom i grillom, w trakcie których jedzenie przed spożyciem może być umieszczone na dłuższy czas w wysokiej temperaturze – w aucie, koszu piknikowym czy na nasłonecznionym stole.

Podróże

Wielu z nas zna określenie “biegunka podróżnych”. Nazywa się nim często objawy, które pojawiają się na skutek zetknięcia się z florą bakteryjną w nowym środowisku. Szczególnie dotkliwe może to być podczas wyjazdów do krajów tropikalnych, gdzie woda kranowa nie zawsze jest zdatna do picia, a występujące w środowisku szczepy bakterii znacznie różnią się od tych, do których przyzwyczajony jest nasz organizm.

Problemy z higieną

Lato to intensywny czas, który często spędzamy poza domem. Odwiedzamy różne miejsca, często zatłoczone i pełne drobnoustrojów. Nie zawsze myślimy o tym, by przed zjedzeniem lodów z pobliskiego umyć i zdezynfekować ręce. Jedzenie z foodtrucków i budek w turystycznych miejscach również nie zawsze spełnia zasady higieny, co zwiększa ryzyko zatruć.

Najczęstsze objawy zatrucia pokarmowego

Objawy zatrucia pokarmowego zwykle pojawiają się w ciągu od kilku godzin do 2 dni po spożyciu skażonej żywności. Dolegliwości trwają zazwyczaj do 3 dni. Na jakie objawy zwrócić uwagę? Które z nich mogą być groźne i wymagać wizyty u lekarza?

Typowe objawy zatrucia pokarmowego

Letnie zatrucia pokarmowe cechują się występowaniem takich objawów, jak:

• nagła, wodnista biegunka (czasem z domieszką krwi lub śluzu),
• nudności i wymioty,
• wzdęcia, bóle brzucha, skurcze jelit,
• osłabienie, gorączka, dreszcze.

Ponadto mogą wystąpić objawy odwodnienia: suchość w ustach, zmniejszone oddawanie moczu, zawroty głowy czy apatia.

Kiedy do lekarza przy zatruciu?

Nie każda biegunka wymaga interwencji lekarza, ale nigdy nie powinno się lekceważyć poniższych symptomów:

• gorączka powyżej 39°C,
• biegunka trwająca ponad 3 dni,
• pojawianie się w stolcu krwi lub żółto-zielonego śluzu,
• intensywne wymioty uniemożliwiające przyjmowanie płynów,
• utrzymujące się objawy odwodnienia (odwodnienie latem może szybko narastać i być szczególnie niebezpieczne),
• poważne objawy zatrucia, jak: drgawki, utrata przytomności, niewyraźna mowa, zaburzenia widzenia czy problemy z oddychaniem.

Do lekarza należy zgłosić się również wtedy, gdy istnieje ryzyko zatrucia toksynami – trującymi grzybami, toksynami z mięsa ryb, pozostałościami pestycydów (np. z nieumytych owoców i warzyw), lekami czy innymi substancjami chemicznymi.

Należy pamiętać również o tym, że zatrucie pokarmowe może być bardzo niebezpieczne u dzieci (szczególnie niemowląt), seniorów i kobiet w ciąży. W przypadku tych grup należy być wyczulonym na wszelkie objawy odwodnienia.

Co robić, gdy dopadnie nas zatrucie?

Stało się – zatrucie pokarmowe dopadło Ciebie lub Twoich bliskich. Co robić w takim przypadku? Co pomaga na zatrucie pokarmowe? Pierwsze godziny po wystąpieniu objawów są kluczowe – chodzi przede wszystkim o nawodnienie organizmu i odciążenie układu pokarmowego.

Nawodnienie organizmu

Biegunka i wymioty prowadzą do szybkiej utraty płynów i elektrolitów (sodu, potasu, magnezu). By nie doprowadzić do odwodnienia:

• pij często, ale małymi porcjami;
• najlepiej pić roztwory elektrolitowe z apteki (płyny z dodatkiem glukozy i soli mineralnych), ewentualnie domowy napój nawadniający (woda mineralna lub przegotowana z dodatkiem soli, cukru i soku z cytryny);
• unikaj kawy, alkoholu, soków owocowych – mogą nasilać biegunkę i złe samopoczucie.

Co jeść po zatruciu pokarmowym?

W pierwszej dobie objawów najlepiej ograniczyć się jedynie do picia. Gdy symptomy trochę ustępują, nie wracaj do standardowej diety – w pierwszej kolejności sięgnij po lekkostrawne produkty:

• ryż, ziemniaki,
• gotowana marchewka lub przetarte jabłko,
• tosty, sucharki,
• banany,
• kisiel, galaretka,
• kaszka dla niemowląt, kleiki,
• lekkie, białe pieczywo z masłem.

Unikaj natomiast nabiału, tłuszczów, surowych warzyw, cukru, alkoholu, fast foodów i wysoko przetworzonej żywności.

Odpoczynek i sen

Zatrucie pokarmowe to duże obciążenie dla organizmu. Nie bagatelizuj objawów – to sygnał, że organizm toczy walkę z toksynami. Zadbaj w tym czasie nie tylko o nawodnienie i prawidłowe odżywianie, ale też o odpoczynek, sen, ograniczenie aktywności fizycznej i komfort termiczny. Pomóc może też zastosowanie termoforu na brzuch, co złagodzi bolesne skurcze.

Jakie środki pomagają i kiedy ich używać?

W aptekach znaleźć można wiele preparatów, które mogą pomóc w walce z zatruciem pokarmowym. Ważne, by używać ich zgodnie z zaleceniami, a ich działanie wspomagać poprzez domowe sposoby na zatrucie: nawodnienie, odpoczynek i ograniczenie ciężkostrawnych pokarmów. Przyjrzyjmy się, jakie preparaty mogą przynieść ulgę przy objawach zatrucia pokarmowego.

Węgiel aktywny

Węgiel aktywny to klasyczny środek stosowany w przypadku zatruć pokarmowych. Działa najlepiej, jeśli jest przyjęty w ciągu 1-2 godzin od spożycia podejrzanego posiłku. Adsorbuje szkodliwe substancje: bakterie i toksyny, łagodząc objawy zatrucia.

Warto pamiętać o jego interakcjach z niektórymi lekami, które również może wiązać, obniżając ich skuteczność. Węgiel aktywny na zatrucie pomoże w przypadku, gdy jest ono spowodowane bakteriami, jednak nie zadziała przy infekcjach wirusowych układu pokarmowego. Jest to środek do stosowania doraźnego – przy dłuższym przyjmowaniu może powodować zaparcia i wzdęcia.

Probiotyki

Probiotyki stanowią znakomity sposób na naturalne wsparcie mikroflory. Po zatruciu flora bakteryjna jelit ulega bowiem zachwianiu – by szybko ją odbudować i złagodzić objawy zatrucia, można zastosować probiotyki zawierające takie szczepy, jak:

• Saccharomyces boulardii,
• Lactobacillus rhamnosus GG,
• Bifidobacterium lactis,
• Lactobacillus plantarum.

Preparaty te można stosować również profilaktycznie, szczególnie przed podróżą do egzotycznych krajów. Probiotyki na zatrucie działają poprzez wzmocnienie bariery jelitowej i odporności na infekcje oraz zwiększenie liczebności zdrowej flory bakteryjnej będącej konkurencją dla bakterii chorobotwórczych.

Leki przeciwbiegunkowe i przeciwwymiotne

W przypadku zatruć pokarmowych często stosowanie leków nie jest konieczne, jednak przy nasilonych dolegliwościach można użyć takich preparatów, jak:

• loperamid – zmniejsza biegunkę przez hamowanie perystaltyki jelit, co może jednak przedłużyć infekcję poprzez zatrzymanie bakterii w jelitach;
• nifuroksazyd – lek przeciwbiegunkowy i przeciwbakteryjny;
• racekadotryl – ogranicza sekrecję płynów do światła jelita bez hamowania ich perystaltyki, co również zmniejsza objawy biegunki;
• smektyny (np. diosmektyt) – chronią jelita przed działaniem toksyn i patogenów przez powlekanie ich powierzchni;
• maślan sodu – wspomaga regenerację błony śluzowej jelit i odbudowę flory bakteryjnej oraz chroni przed toksynami;
• dimenhydrynat – zmniejsza mdłości, a przy tym ułatwia zasypianie;
• metoklopramid – lek na mdłości i wymioty, dostępny na receptę;
• drotaweryna, papaweryna czy hioscyna – rozluźniają mięśnie gładkie i zmniejszają skurcze jelit;
• paracetamol – w przypadku gorączki i nasilonego bólu.

Warto pamiętać, że wymienione leki objawowe mogą przynieść ulgę, ale nie zawsze są wskazane – hamowanie naturalnych mechanizmów obronnych organizmu, takich jak biegunka czy wymioty, może w niektórych sytuacjach pogorszyć stan chorego. W pierwszej kolejności należy wdrożyć nawadnianie, elektrolity, probiotyki i odpoczynek.

Jeśli objawy są bardzo dokuczliwe i długotrwałe oraz utrudniają przyjmowanie płynów lub też w sytuacjach awaryjnych (np. biegunka w podróży) można zastosować dodatkowe leki, warto jednak skonsultować się wcześniej z lekarzem lub farmaceutą.

Zioła łagodzące objawy

Wspomagająco w leczeniu zatruć pokarmowych można stosować również zioła w postaci naparów lub gotowych preparatów (np. kropli żołądkowych czy kapsułek z wyciągiem ziół):

• mięta pieprzowa – działa rozkurczowo,
• rumianek – łagodzi stany zapalne i uspokaja,
• imbir – wspiera trawienie, zmniejsza mdłości,
• bazylia i koper włoski – łagodzą wzdęcia,
• korzeń kozłka (waleriany) – łagodzi skurcze i napięcia nerwowe,
• ziele dziurawca – łagodzi bóle brzucha, działa przeciwbakteryjnie,
• anyż – zmniejsza wydzielanie gazów.

Profilaktyka – jak unikać zatruć pokarmowych w podróży i latem?

By zapobiec nieprzyjemnym dolegliwościom związanym z zatruciem pokarmowym, szczególnie w podróży, należy stosować kilka istotnych zasad higieny i ostrożności. Oto kilka najważniejszych wskazówek:

• Myj ręce – często i dokładnie, w razie możliwości używaj żelu antybakteryjnego.
• Pij wyłącznie wodę butelkowaną – w nieznanych miejscach unikaj picia wody z kranu. Unikaj lodu w napojach – może być zrobiony z kranówki.
• Suplementuj probiotyki – najlepiej zacząć suplementację 5-7 dni przed wyjazdem i kontynuować w trakcie podróży.
• Staraj się przechowywać produkty w lodówce i nie jedz dań, które długo leżały poza nią.
• Owoce i warzywa myj przed spożyciem – najlepiej w przegotowanej wodzie.
• Potrawy takie, jak surowe ryby czy mięso (tatar, sushi) jedz tylko w sprawdzonych miejscach.
• Unikaj spożywania dań zawierających surowe jajka, niepasteryzowane mleko czy domowy majonez, szczególnie przy wysokich temperaturach.
• Nie jedz produktów po dacie przydatności do spożycia, mających nieprzyjemny zapach lub takich, na których rozwinęła się pleśń (nawet po usunięciu spleśniałego fragmentu).

Checklista: co warto mieć w apteczce podróżnej?

Zatrucie pokarmowe może skutecznie zepsuć wakacje, jednak odpowiednie przygotowanie pozwala zminimalizować ryzyko dolegliwości i skrócić ewentualny czas ich trwania. Co zabrać na wakacje? Apteczka powinna zawierać:

• probiotyki,
• elektrolity,
• węgiel aktywny,
• awaryjnie leki przeciwbiegunkowe (np. loperamid),
• leki przeciwwymiotne (preparaty z imbirem czy dimenhydranatem – działają też na chorobę lokomocyjną),
• termometr,
• środek odkażający do rąk,
• paracetamol (w przypadku zatruć pokarmowych warto unikać leków NLPZ, np. ibuprofenu, gdyż działają one drażniąco na układ pokarmowy).

Zatrucia pokarmowe latem są powszechne, ale ich ryzyko może być zminimalizowane przez wytężoną ostrożność i odpowiednią profilaktykę. Jeśli mimo to objawy wystąpią, zwykle mijają po kilku dniach odpoczynku i nawadniania organizmu. Jeśli jednak nie mijają, pogarszają się lub towarzyszy im wysoka gorączka czy inne niepokojące symptomy – nie próbuj samodzielnego leczenia i udaj się do lekarza.