Wady wzroku u dzieci. Jak je rozpoznać?

Wzrok to dla małego człowieka jedno z najważniejszych narzędzi poznawania świata. Zmysł ten odgrywa kluczową rolę w rozwoju zarówno poznawczym jak i społecznym. Dziecko uczy się poprzez obserwację, dlatego prawidłowe widzenie jest podstawą nauki, komunikacji oraz samodzielności. Niestety, wady wzroku u dzieci, mocno wpływają na ich rozwój, edukację oraz codzienne funkcjonowanie. Jakie są najczęstsze wady wzroku? Jak je rozpoznać? Kiedy udać się do lekarza? Na te, i inne pytania odpowiemy w poniższym artykule.

Najczęstsze wady wzroku u dzieci (krótkowzroczność, nadwzroczność, astygmatyzm, zez, niedowidzenie)

Wada wzroku u dziecka to stan, w którym wiązka światła wpadająca do wnętrza oka nie zostaje prawidłowo odebrana przez układ optyczny, przez co obraz nie powstaje dokładnie na siatkówce. Do najczęściej występujących zaburzeń widzenia u dziecka należą:

• krótkowzroczność (miopia) – to zaburzenie, w którym dziecko dobrze widzi z bliska, ale ma trudności z dostrzeganiem szczegółów i obiektów oddalonych, np. tekstu napisanego na tablicy, zwykle pojawia się w wieku szkolnym i może się nasilać,
• nadwzroczność (hipermetropia) – to wada wzroku, w której dziecko widzi dobrze z daleka, ale ma problem z widzeniem z bliska, np. z czytaniem książki, warto zaznaczyć, że małe dzieci, często naturalnie mają niewielką nadwzroczność, która ustępuje z wiekiem, ale jej większy stopień wymaga korekcji,
• astygmatyzm (niezborność) – to zaburzenie wynikające z nieregularnego kształtu rogówki lub soczewki, przez co obraz jest rozmazany lub zniekształcony niezależnie od odległości, często występuje z innymi wadami wzroku,
• zez (strabismus) – to wada wzroku polegająca na nierównoległym ustawieniu gałek ocznych, może prowadzić do trudności z widzeniem przestrzennym, utrudniając ocenę odległości od poszczególnych przedmiotów znajdujących się w otoczeniu, fizjologicznie, może być obserwowany u niemowląt do 6 miesiąca życia, występujący w późniejszym okresie wymaga konsultacji z lekarzem,
• niedowidzenie (amblyopia) – to zaburzenie polegające na znacznym obniżeniu ostrości wzroku w jednym oku, które nie jest spowodowane wadą anatomiczną, często towarzyszy innym wadom wzroku.

Każda zaobserwowana nieprawidłowość w widzeniu dziecka, powinna zostać skonsultowana z okulistą.

Jak rozpoznać wady wzroku u dziecka?

Rozpoznanie wady wzroku u dziecka może okazać się bardzo trudne, szczególnie u malucha, który nie potrafi opisać swoich dolegliwości. Najważniejszym elementem jest dokłada obserwacja zachowania dziecka w różnych sytuacjach takich jak: zabawa, oglądanie książek czy rysowanie. Choć wiele niepokojących sygnałów można dostrzec w domu, warto pamiętać, że to właśnie regularne badanie wzroku dziecka przez specjalistę jest najpewniejszym sposobem na potwierdzenie lub wykluczenie zaburzeń widzenia.

Objawy, które powinny zaniepokoić rodziców

Istnieje wiele niepokojących objawów sugerujących trudności w widzeniu malucha. Do najważniejszych z nich należą:

Warto także zwrócić uwagę na trudności występujące podczas czytania, rysowania lub zabawy. Unikanie tych czynności lub szybkie zniechęcanie się, mogą także świadczyć o występowaniu zaburzeń wzroku.

Kiedy udać się do okulisty dziecięcego?

Pierwsze badanie wzroku dziecka powinno odbyć się w pierwszym roku życia dziecka, zwłaszcza kiedy w rodzinie występowały wcześniej wady wzroku lub kiedy dziecko urodziło się przedwcześnie.

Okulista dziecięcy powinien zbadać także dziecko w wieku 3 lat, przed rozpoczęciem nauki w przedszkolu. Należy także udać się do specjalisty, jeżeli nauczyciel lub wychowawca zauważą objawy problemów ze wzrokiem u dziecka, trudności ze skupieniem uwagi lub wykonywaniem prac wymagających precyzji wzrokowej.

Warto pamiętać, że im szybciej zostanie wykryta wada wzroku, tym większe szanse na skuteczne leczenie i uniknięcie powikłań.

Metody diagnozy wad wzroku

Badanie wzroku dziecka to proces dostosowany do wieku, rozwoju i możliwości współpracy małego pacjenta. Dzięki nowoczesnym metodom wady wzroku można rozpoznać nawet u niemowląt. Ważną rolę w tym procesie odgrywa wybór doświadczonego okulisty dziecięcego.

U najmłodszych dzieci stosuje się badania obiektywne, niewymagające aktywnego udziału dziecka. W ich trakcie lekarz ocenia:

• ustawienie gałek ocznych (czy oczy są symetryczne, czy jedno oko „ucieka”),
• reakcję źrenic na światło,
• odruch fiksacji i śledzenia wzrokiem przedmiotu,
• obecność oczopląsu i nietypowych ruchów oczu.

W badaniach obiektywnych stosowane są m.in.: oftalmoskop, latarki i kolorowe zabawki do przyciągania uwagi małego pacjenta.

U dzieci starszych przeprowadza się badania subiektywne, polegające na współpracy dziecka. Ocenia się wówczas ostrości widzenia z wykorzystaniem tablic z obrazkami, literami lub cyframi. Każde oko jest badane osobno.

W diagnostyce wad wzroku stosuje się także skiaskopię (retinoskopię). Jest to jedno z najważniejszych badań okulistycznych, umożliwiające ocenę typu i stopnia wady. Badanie to polega na użyciu refleksów światła odbijających się od dna oka. Często jest ono przeprowadzane po zakropleniu oczy, aby wyłączyć jego akomodację.

Inne ważne badania wykorzystywane w okulistyce dziecięcej to:

• autorefraktomeria – komputerowa analiza wady wzroku,
• testy ortoptyczne – stosowane przy podejrzeniu zeza i niedowidzenia,
• badanie dna oka – pozwala wykryć zmiany w siatkówce, naczyniówce lub nerwie wzrokowym.

Ponadto w razie potrzeby, okulista dziecięcy może skierować dziecko na dodatkowe badania np.: neurologiczne.

Sposoby leczenia i korekcji (okulary, terapia widzenia, operacje)

Wczesne wykrycie wady wzroku pozwala na skuteczne leczenie i często całkowitą korekcję. Wybór metody leczenia zależy od rodzaju wady, wieku dziecka oraz stopnia zaawansowania zmian. Do najpopularniejszych z nich należą:

1. Okulary korekcyjne

Okulary korekcyjne to podstawowa i najczęstsza forma leczenia krótkowzroczności, nadwzroczności i astygmatyzmu. Dobrane indywidualnie szkła korekcyjne poprawiają ostrość widzenia. Dziecko szybko przyzwyczają się do noszenia okularów, szczególnie wtedy, gdy dzięki nim zaczynają wyraźniej widzieć. Podczas wyboru oprawek, warto zadbać o to, aby okulary były lekkie i wygodne.

2. Terapia widzenia

Terapia widzenia stosowana jest najczęściej w przypadku: niedowidzenia, zaburzeń widzenia obuocznego lub trudności z koncentracją wzrokową. Jest to zestaw indywidualnie dobranych ćwiczeń, mających na celu poprawę działania układu wzrokowego. Terapia prowadzona jest przez ortoptystę lub optometrystę i może obejmować zarówno pracę w gabinecie, jak i ćwiczenia wykonywane w domu.

3. Leczenie zeza

Leczenie zeza zależy od jego rodzaju i przyczyny. Czasami wystarczą okulary korekcyjne, które wyrównują ostrość widzenia i zmniejszają potrzebę „skręcania oka”. Jeżeli to nie wystarcza stosuje się okluzję oka, czyli zasłanianie oka dominującego lub specjalne ćwiczenia ortoptyczne, które wzmacniają słabsze oko i uczą oczy współpracy. W niektórych przypadkach konieczne może być wykorzystanie leczenia chirurgicznego, polegającego na przywróceniu prawidłowych ustawień gałek ocznych.

4. Soczewki kontaktowe

Choć okulary korekcyjne są standardem u najmłodszych, w niektórych przypadkach, np. przy dużej różnicy w widzeniu między oczami lub u młodzieży intensywnie uprawiającej sport) możliwe jest stosowanie soczewek kontaktowych. Warunkiem jest umiejętność samodzielnego zakładania i dbania i higienę soczewek.

5. Nowoczesne metody korekcji

W przypadku szybko rozwijającej się krótkowzroczności rozważa się tzw. ortokeratologię, czyli noszenie specjalnych, twardych soczewek na noc, które tymczasowo modelują rogówkę i poprawiają widzenie w ciągu dnia. Metoda ta może w znacząco spowolnić proces pogłębiania się wady.

6. Operacje poprawiające wzrok

W niektórych przypadkach, szczególnie przy poważnych wadach refrakcji lub stabilnych wadach u starszej młodzieży, możliwe jest chirurgiczne leczenie wady wzroku. Najczęściej stosuje się laserowe modelowanie rogówki, które pozwala na trwałe zrezygnowanie z okularów.

Znaczenie profilaktyki i zdrowych nawyków wzrokowych

Choć nowoczesna medycyna oferuje skuteczne metody leczenia, nieocenioną rolę odgrywa profilaktyka wad wzroku. Oto kilka najważniejszych zasad wspierających profilaktykę i zdrowe nawyki wzrokowe:

• regularne badania – wizyty u okulisty, począwszy od pierwszego roku życia, nawet bez wystąpienia widocznych objawów,
• ograniczenie ekspozycji na ekrany – dziecko nie powinno spędzać przed komputerem, tabletem czy telewizorem więcej niż 20 minut,
• codzienna aktywność na świeżym powietrzu – 1,5-2 godzin dziennie pomaga zapobiegać krótkowzroczności i wzmacnia oczy,
• odpowiednie warunki do nauki – biurko przy oknie, odpowiednie oświetlenie, ekran na wysokości oczu,
• zdrowa dieta – produkty bogate w witaminy A, C i E, luteinę, cynk i omega 3 wspomagają wzrok,
• szybka reakcja na objawy – mrużenie oczu, częste pocieranie, trudności w skupieniu czy bliskie podchodzenie do ekranu to sygnał, że dziecko potrzebuje kontroli okulistycznej.

Dbając o wzrok dziecka od najmłodszych lat, można zapobiec wielu późniejszym problemom.

Podsumowanie

Wzrok pełni ważną funkcję rozwoju dziecka. Wady wzroku takie jak: krótkowzroczność, nadwzroczność, astygmatyzm czy niedowidzenie, mogą znacząco zaburzyć ten rozwój, jeśli nie zostaną odpowiednio szybko rozpoznane i leczone.

Wczesna diagnoza to podstawa skutecznej terapii. Regularne kontrole okulistyczne, pozwalają wykryć nieprawidłowości, zanim zaczną one pływać na edukację i jakość życia dziecka. Dzięki nowoczesnym metodom diagnostycznym oraz dostępnym formom leczenia, możliwe jest zahamowanie postępu wady, a nawet jej całkowita korekcja.

Równie ważna jest profilaktyka. Ograniczenie czasu przed monitorem, codzienna aktywność na świeżym powietrzu, zdrowa dieta oraz stworzenie dziecka odpowiednich warunków do nauki mają ogromne znaczenie dla prawidłowego rozwoju wzroku. Nie lekceważ pierwszych objawów. Każde mrużenie oczu, bóle głowy czy trudności w koncentracji mogą być sygnałem problemów ze wzrokiem. Im wcześniej zareagujesz, tym większa szansa na zdrowe oczy Twojego dziecka.