Czerniak czy pieprzyk – poznaj różnice. Kiedy iść do lekarza?

Na czerniaka może zachorować każdy, ale niektóre osoby mają większe ryzyko zachorowania.

Co to jest pieprzyk?

Pieprzyk to potoczna nazwa znamienia barwnikowego, które jest powszechnym rodzajem wzrostu skóry. Pieprzyki są utworzone przez skupiska komórek, zdolnych do wytwarzania pigmentu melaniny, czyli barwnika odpowiedzialnego za karnację. Znamiona często pojawiają się w dzieciństwie i okresie dojrzewania. Zwykle zachowują one ten sam rozmiar, kształt i kolor przez wiele lat, ale też mogą z czasem zmieniać swój wygląd lub zanikać. W późniejszym okresie życia mogą pojawiać się nowe pieprzyki. Większość ludzi ma od 10 do 40 pieprzyków.
Normalny pieprzyk to zwykle równomiernie zabarwiona brązowa, jasnobrązowa lub ciemna plama na skórze. Może być on płaski lub podwyższony, okrągły lub owalny. Przeciętne pieprzyki mają na ogół mniej niż 6 milimetrów (około ¼ cala) średnicy (mniej więcej szerokości gumki od ołówka).

Co to jest rak skóry?

Rak skóry zaczyna się, gdy komórki skóry rozrastają się w sposób niezwykły i wymykający się spod kontroli. Raki skóry można podzielić na dwie grupy: czerniaka i raki niebarwnikowe. W przypadku czerniaka nowotwór pochodzi z melanocytów, czyli komórek pigmentotwórczych; w przypadku niebarwnikowych raków skóry rozwija się on z komórek warstwy kolczystej (rak kolczystokomórkowy) lub podstawnej (rak podstawnokomórkowy). Według statystyk Światowej Organizacji Zdrowia (2017), na całym świecie występuje od dwóch do trzech milionów przypadków niebarwnikowych raków skóry, a corocznie – blisko 132 000 przypadków czerniaków..

Co to jest czerniak?

Czerniak skóry jest najszybciej rozwijającą się postacią raka skóry. Powoduje on większość zgonów wśród różnych postaci raka skóry i stanowi 2% ogółu zachorowań na nowotwory w Polsce. Zapadalność na czerniaka od wielu lat wzrasta na całym świecie. Zwykle pojawia się on na odsłoniętych częściach ciała, więc najczęściej nowotwór występuje na kończynach, plecach, karku lub twarzy, ale może też się pojawiać w innych lokalizacjach (nawet takich nietypowych jak pod paznokciem) lub na błonach śluzowych (np. oka).

Kto choruje na czerniaka?

Na czerniaka może zachorować każdy, ale niektóre osoby mają większe ryzyko zachorowania. Do czynników ryzyka czerniaka zalicza się:

• Jasna karnacja (tzw. I fototyp skóry – jasna skóra, na której pojawiają się piegi i łatwo powstają oparzenia, z wysoką skłonnością do podrażnień i zaczerwienień). Często jest posiadana przez osoby o blond i rudych włosach, a także niebieskich /jasnych oczach.
• Stałe drażnienie lub urazy skóry.
• Duża liczba znamion lub posiadanie dużych wrodzonych znamion.
• Długotrwała ekspozycja na działanie naturalnego lub sztucznego światła słonecznego (np. z solarium).
• Promieniowanie, rozpuszczalniki, chlorek winylu (środowiskowe czynniki).
• Oparzenia słoneczne w młodym wieku.
• Posiadanie kilku dużych lub wielu małych pieprzyków.
• Wcześniejsze występowanie czerniaka lub niebarwnikowego raka skóry, obciążenie rodzinne (zespół znamion atypowych) lub czerniak w wywiadzie rodzinnym.
• Średni wiek (ryzyko choroby wzrasta z wiekiem).
• Biała rasa.
• Osłabiony układ odpornościowy.
• Mutacje genetyczne, zwłaszcza w genach CDKN2A, CDKN2B, CDK4, BRCA2, MC1R, VDR, XPC i XPD.

Objawy czerniaka oraz raka skóry

Mimo istnienia pewnych kryteriów, które mogą wskazywać na czerniaka, nie wszystkie nowotwory skóry wyglądają tak samo. Należy więc zwracać uwagę, jeżeli pojawia się jeden z tych objawów:

• Zmiana na powierzchni pieprzyka – łuszczenie się, sączenie, krwawienie lub pojawienie się guzka.
• Rozprzestrzenianie się pigmentu od granicy znamienia do otaczającej go skóry.
• Swędzenie, tkliwość lub ból w obrębie pieprzyka.
• Zaczerwienienie, owrzodzenie lub obrzęk poza granicami pieprzyka.
• Nowy, rozszerzający się lub zmieniający się guzek (lub plamka) na skórze.
• Rana, która krwawi i/lub nie goi się po kilku tygodniach.
• Guzek przypominający brodawkę.
• Znamię (lub inne miejsce na skórze), które jest nowe lub zmienia rozmiar, kształt lub kolor.
• Znamię o dziwnym kształcie, nieregularnych granicach lub obszarach o różnych kolorach.

W rzeczywistości rak skóry może przybierać różne kształty i rozmiary, a czasami może nawet wyglądać jak inne choroby skóry. Więc w przypadku jakichkolwiek zmian należy otrzymać konsultacje lekarza.

Jak wykryć nowotwór skóry?

Najskuteczniejszym sposobem na wczesne wykrywanie raka skóry jest regularne sprawdzanie własnej skóry, zwykle raz w miesiącu. Regularne samobadanie skóry jest szczególnie ważne dla osób, które są bardziej narażone na raka skóry.
Samobadanie skóry najlepiej wykonywać w dobrze oświetlonym pomieszczeniu przed dużym lustrem. Aby spojrzeć na obszary, które są trudne do zobaczenia, takie jak tył ud, można użyć ręcznego lusterka lub skorzystać się z pomocy małżonka czy innego członka rodziny.
Najlepszy czas na samobadanie skóry to czas po kąpieli lub prysznicu. Przy pierwszym badaniu należy poświęcić trochę więcej czasu na dokładne zbadanie całej powierzchni od czubka głowy do palców stóp, żeby odnotować wzór pieprzyków na skórę (tzw. mapa znamion).

Co to jest algorytm ABCDE

Jednym z łatwych sposobów zapamiętania typowych cech czerniaka jest myślenie alfabetyczne – ABCDE czerniaka (ang. – Asymmetry, Border, Colour, Diameter, Evolution). Są to cechy uszkodzenia skóry, na które zwracają uwagę lekarze podczas diagnozowania i klasyfikowania czerniaków.

A oznacza asymetrię: jedna połowa pieprzyka lub znamię nie pasuje do drugiej. Normalne pieprzyki mają zazwyczaj jednolity i symetryczny kształt.
B oznacza granicę: czerniak często ma granice, które nie są dobrze określone lub mają nieregularny kształt, podczas gdy pieprzyki mają zwykle gładkie, dobrze zaznaczone granice.
C oznacza kolor: kolor nie jest taki sam na całej powierzchni i może zawierać różne odcienie brązu lub czerni, a czasem z plamami różu, czerwieni, bieli lub błękitu. Normalne pieprzyki są zazwyczaj jednokolorowe.
D oznacza średnicę: plamka ma średnicę większą niż 6 milimetrów (chociaż czerniaki mogą czasami być mniejsze).
E oznacza ewolucję: czerniak często zmienia rozmiar, kształt lub kolor.
Ważne jest, aby poinformować lekarza o wszelkich zmianach zaobserwowanych w trakcie regularnych samobadań.

Badania i diagnostyka czerniaka

Mimo istnienia pewnych kryteriów, które mogą wskazywać na czerniaka, nie wszystkie nowotwory skóry wyglądają tak samo. Należy więc zwracać uwagę, jeżeli pojawia się jeden z tych objawów:

1. Badanie fizykalne (pytania lekarza dotyczące historii zdrowia, wywiadu rodzinnego i badanie skóry w poszukiwaniu objawów, które mogą wskazywać na czerniaka)
2. Dermatoskopię. Jest to nieinwazyjne i bezbolesne badanie z użyciem dermatoskopu, czyli urządzenia, które pozwala na obejrzenie zmian skóry pod dziesięciokrotnym powiększeniem. Jest podstawowym, szybkim i skutecznym badaniem w diagnostyce czerniaka.
3. Pobranie próbki tkanki do badania (biopsja). Przy podejrzeniu. że zmiana skórna jest czerniakiem, lekarz może zalecić pobranie próbki skóry do badań. Biopsja jest wykonywana za pomocą okrągłego ostrza, które jest wciskane w skórę wokół podejrzanego pieprzyka. Inna technika biopsji wykorzystuje skalpel do wycięcia całego pieprzyka i niewielkiego obszaru zdrowej tkanki wokół niego.

Jeżeli w badaniu histopatologicznym rozpoznano czerniak, konieczna może być dodatkowa diagnostyka w zależności od stopnia zaawansowania choroby (np. żeby wykluczyć przerzuty do węzłów chłonnych lub innych części ciała). Dodatkowe badania i procedury mogą obejmować, m.in, USG i biopsję węzłów chłonnych, rentgen klatki piersiowej, PET-CT (pozytonowa tomografia emisyjna), MRI z kontrastem, badanie biochemiczne krwi, badania genetyczne.

Jak leczyć czerniaka?

Istnieją różne możliwości leczenia czerniaka w zależności od lokalizacji i stopnia zaawansowania choroby.

Leczenie chirurgiczne jest podstawową metodą leczenia wszystkich stadiów czerniaka. Jeżeli lokalizacja nowotworu nie pozwała na jego wycięcie, stosuje się chemoterapia, np. metoda izolowanej perfuzji kończyny w hipertermii z cisplatyną. W zaawansowanych stadiach choroby stosuje się również radykalną dyssekcję węzłów chłonnych i/lub radioterapię. Zasadniczo wszystkie formy czerniaka leczy się za pomocą radioterapii, chemioterapii, immunoterapii lub ich kombinacji, ale schemat leczenia będzie bardziej skuteczny, jeśli pacjenci zostaną wcześnie zdiagnozowani i leczeni.

Leki w leczeniu czerniaka

W ostatnich latach w leczeniu czerniaka dla pacjentów z mutacją BRAF duże znaczenie zyskuje systemowe leczenie uzupełniające: przeciwciała anty-PD-1 lub inhibitory BRAF (dabrafenib, wemurafenib, enkorafenib) i MEK (trametynib, binimetynib, kobimetynib) w przypadku mutacji genu BRAF. Blokują one aktywność białek wytwarzanych przez zmutowane geny BRAF, lub odpowiednio białka zwane MEK1 i MEK2, które wpływają na wzrost i przeżycie komórek nowotworowych. Kombinacje inhibitorów BRAF i inhibitorów MEK stosowane w leczeniu czerniaka obejmują np. skojarzoną terapię dabrafenibem i trametynibem, wemurafenibem i kobimetynibem, enkorafenibem i binimetynibem. U chorych na czerniaka bez mutacji w genie BRAF stosuje się immunoterapię przeciwciałami anty-PD1 (pembrolizumab, niwolumab) i anty-CTLA4 (ipilimumab).

Profilaktyka czerniaka

Ochrona przed promieniowaniem ultrafioletowym jest najważniejszą zasadą profilaktyki czerniaka. Rezygnacja z solariów i przebywania na słońcu w godzinach między 10 a 14, stosowanie kosmetyków z UV-filtrem dopasowanym do typu cery odgrywa się ważne miejsce w profilaktyce czerniaka. Regularne samobadanie pozwala na wykrycie zmian w początkowej fazie choroby.

Zmiany na skórze nigdy nie muszą wywoływać paniki! Większość zmian skórnych i pieprzyków nie ma charakteru nowotworowego, ale w przypadku podejrzeń zawsze warto skonsultować się z lekarzem-dermatologiem.