Niepłodność – rozpoznanie, leczenie – co musisz wiedzieć?

Niepłodność dotyka coraz więcej par w różnym wieku. Problem powszechnieje do tego stopnia, że Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznała już niepłodność za tzw. chorobę cywilizacyjną. Zaburzenia i choroby zdrowia reprodukcyjnego są nie tylko kwestią medyczną, ale i realnym społecznym zagrożeniem. Kiedy powinno się zgłosić do lekarza, jakie są symptomy problemów z płodnością i jak przebiega leczenie niepłodności? Diagnozowanie niepłodności może być czasochłonne. Wyjaśniamy, jakie są badania na niepłodność, możliwe przyczyny choroby i zabiegi, które mogą pomóc, czyli wszystko, co musisz wiedzieć.

Co oznacza niepłodność?

Przede wszystkim pamiętajmy o bardzo ważnej różnicy, niepłodność nie jest tym samym, co  bezpłodność, a to niesie za sobą dobrą wiadomość – jest odwracalna i można ją skutecznie leczyć. Choroba może mieć wiele przyczyn i to właśnie ustalenie, co leży u podstaw problemów z zajściem w ciążę u danej pary, jest najważniejszym wyzwaniem. Jeżeli starania o dziecko niepokojąco się przedłużają, pora odwiedzić lekarza specjalistę, który pomoże wyeliminować potencjalne przeszkody i w porę zaleci badania na niepłodność oraz odpowiednią diagnostykę.

Zgodnie z przyjętą przez Światową Organizację Zdrowia definicją niepłodność to niemożność uzyskania ciąży przez okres 12. miesięcy, mimo regularnych stosunków płciowych odbywanych od 2 do 4 razy w tygodniu bez stosowania metod antykoncepcyjnych. To, po jakim czasie możemy mówić o niepłodności, zależy m.in. od wieku.

Kiedy zgłosić się do kliniki leczenia niepłodności?

Eksperci zajmujący się leczeniem niepłodności wskazują następujące kryteria, w zależności od wieku i płci:

• Kobiety poniżej 30 r.ż. – gdy nie udaje się uzyskać ciąży w ciągu 12 miesięcy regularnego współżycia.
• Kobiety pomiędzy 30 a 40 r.ż. – gdy nie udaje się zajść w ciąże w ciągu 6 miesięcy starań.
• Kobiety powyżej 40 r.ż. – powinny skonsultować się z lekarzem jak najszybciej.
• Mężczyźni powyżej 40 r.ż. – jeżeli pojawiają się jakiekolwiek podejrzenia problemów z płodnością, powinny zgłosić się jak najszybciej do lekarza specjalisty.

Właściwa diagnoza, czyli znalezienie przyczyny problemów z płodnością, jest kluczowa dla skutecznego leczenia. Bardzo często problem powiązany jest z innymi zaburzeniami lub chorobami. Bywa, że winowajcą okazuje się kiepski i niezdrowy styl życia. Współcześnie dostępne metody leczenia niepłodności cechują się dużą skutecznością i dają wielu parom szansę na upragnione rodzicielstwo.

Przyczyny niepłodności

Przyczyny niepłodności mogą wynikać z innego schorzenia, wad anatomicznych, zaburzeń hormonalnych i wielu innych czynników. Czasem mamy do czynienia z niepłodnością idiopatyczną, czyli sytuacją, w której lekarz nie stwierdza żadnych nieprawidłowości medycznych, jednak nadal nie udaje się doprowadzić do naturalnego zapłodnienia.

Czynnik męski niepłodności

Problemy z zajściem w ciążę mogą mieć swoje źródło u jednego lub obojga z partnerów. W przypadku panów tzw. czynnik męski niepłodności stanowi ok. 42 proc. przypadków diagnozowanych par. Jednak kolejne ponad 23 proc. stanowią pary, których niepłodność ma swoje podłoże u obojga partnerów.  Według danych kliniki leczenia niepłodności Invimed zła jakość nasienia dotyczy aż 67 proc. pacjentów zmagających się z niepłodnością.

Endometrioza

Endometrioza zajmuje drugie statycznie miejsce w rankingu najczęstszych przyczyn problemów z poczęciem dziecka i dotyczy aż 21 proc. pacjentek. To wciąż późno diagnozowana choroba o często niespecyficznym przebiegu i objawach. Z endometriozą mamy do czynienia, gdy tkanka nazywana wyściółką macicy (endometrium) rozrasta się w niekontrolowany sposób poza jamę macicy. Może bardzo utrudniać lub nawet uniemożliwiać zajście w ciążę.

Niepłodność idiopatyczna

Na trzecim miejscu pod względem częstości występowania jest niepłodność idiopatyczna. To niezwykle trudna sytuacja dla pary starającej się o poczęcie dziecka. Niepłodność idiopatyczna oznacza niemożność zajścia  w ciążę mimo braku stwierdzenia zaburzeń płodności u każdego z partnerów.

Pozostałe przyczyny niepłodności to:

• zaburzenia owulacji,
• niedrożność jajowodów,
• uszkodzenia jajowodów,
• wady anatomiczne w budowie macicy,
• przedwczesne wygaszanie czynności jajników (przedwczesna menopauza),
• czynnik szyjkowy,
• problemy z donoszeniem ciąży już na wczesnym etapie jej rozwoju,
• przebyte leczenie onkologiczne (radioterapia i/lub chemioterapia),
• choroby autoimmunologiczne,
• zaburzenia hormonalne,
• inne schorzenia.

Co istotne, problem niepłodności może dotyczyć również osób, które mają już jedno dziecko, jednak kolejne starania pozostają bezowocne. W takim przypadku mamy do czynienia z tzw. niepłodnością wtórną.

Diagnozowanie niepłodności

Diagnozowanie niepłodności dotyczy zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Jednak ze względu na stopień skomplikowania badań na niepłodność zazwyczaj diagnostykę rozpoczyna się od tzw. czynników męskich. Kompleksowe i holistyczne podejście do pacjentów jest w leczeniu niepłodności koniecznością. Każda wizyta w ośrodku leczenia niepłodności rozpoczyna się od pogłębionego i szczegółowego wywiadu lekarskiego. Obejmuje również podstawowe badania oraz diagnostykę specjalistyczną. Aby lekarzowi nie umknął żaden istotny szczegół, należy uzbroić się w cierpliwość i udzielać możliwie jak najbardziej szczegółowych informacji o stanie swojego zdrowia, nawykach czy stylu życia.

Jak diagnozuje się niepłodność u kobiet?

Płodność kobiet przede wszystkim zależy od prawidłowej owulacji i zdrowych komórek jajowych. Aby komórka jajowa została uwolniona i mogło dojść do zapłodnienia, organizm musi prawidłowo funkcjonować na poziomie gospodarki hormonalnej. Wysłany przez mózg sygnał hormonalny, reguluje uwolnienie jajeczka, które następnie jajowodem trafia przez jajowody do jamy macicy. Diagnozowanie niepłodności u kobiet opiera się na wykrywaniu nieprawidłowości na każdym z etapów tego dość skomplikowanego procesu.

Badania na niepłodność u kobiet

Podczas wizyt w klinice niepłodności lekarz oprócz wnikliwego przestudiowania twojej historii medycznej, zaleci szereg badań na niepłodność. W zależności od kierunku diagnostyki będzie zlecać wykonywanie testów specjalistycznych, które obejmują:

• standardowe badanie ginekologiczne i badanie miednicy – ma na celu wykrycie wad anatomicznych i strukturalnych oraz ogólną ocenę stanu zdrowia intymnego
• badania krwi – badania laboratoryjne mogą obejmować szereg  badań kontrolnych oraz badania poziomu hormonów. Do najczęściej zlecanych badań należą m.in.: badanie hormonu AMH (badanie rezerwy jajnikowej), poziomu FSH, hormonów tarczycy, prolaktyny, badania na obecność chorób zakaźnych i wirusowych
• badanie USG przezpochwowe – służące dokładnej ocenie funkcjonalności narządów rodnych, cyklu miesięcznego i owulacji
• cytologia – badanie umożliwiające rozpoznanie rozwijających się nowotworów, w tym stanów przedrakowych
• badanie SONO HSG – badanie USG z wykorzystaniem specjalnego płynu lub pianki, które wypełniają macicę i jajowody, sprawdzające drożność tych narządów. Analogiczne badanie można wykonać z wykorzystanie kontrastu w aparacie rentgenowskim
• histeroskopia: badanie za pomocą histeroskopu umożliwiające dokładną ocenę jamy macicy oraz wykonanie drobnych zabiegów chirurgicznych.

Badania przed ciążą – kłopotliwe hormony

Bardzo często przyczyną problemów z zajściem w ciążę są zaburzenia gospodarki hormonalnej. Oprócz podstawowych badań krwi lekarz może zlecić bardzo szczegółową diagnostykę poziomu poszczególnych hormonów związanych z płodnością. Najczęściej zalecanymi badaniami są:

• Przeciwciała ANA2 – to wyznacznik przeciwciał produkowanych przez organizm, służy do wykrycia zaburzeń autoimmunologicznych w przypadku niepłodności immunologicznej. Przeciwciała ANA mogą wpływać negatywnie na endometrium i powodować stan zapalny.
• Przeciwciała AOA – ten rodzaj przeciwciał może atakować ciałko żółte oraz osłonkę przejrzystą oocytu. Taki stan najczęściej prowadzi do cykli bezowulacyjnych. Przeciwciała AOA występują w przypadku PCOS i endometriozy.
• Estradiol – (estradiol, E2) to hormon wytwarzany głównie w jajnikach, odpowiada za wzrost endometrium, a w konsekwencji zagnieżdżenie się zarodka.
• Progesteron – to hormon o kluczowym znaczeniu po zapłodnieniu, jego zbyt niski poziom wiąże się z problemami z zagnieżdżeniem się zarodka w macicy i poronieniami. Poziom tego hormonu zależy od wieku i fazy cyklu miesiączkowego.
• FSH – niski poziom hormonu folikulotropowego utrudnia owulację i może prowadzić do nieprawidłowego wzrostu pęcherzyków jajnikowych. Może również wpływać na cykl menstruacyjny. Kolejną przyczyną zbyt niskiego FSH jest zespół jajników policystycznych (PCOS).
• LH – hormon luteinizujący (lutropina) jest wytwarzany przez przysadkę mózgową i odpowiada za owulację oraz wytwarzanie przez jajniki androgenów. Jego poziom zależy od fazy cyklu.
• SHBG – jest rodzajem białka wiążącego hormony płciowe, a badanie jest pomocne w wykrywaniu zaburzeń hormonalnych. Oznaczenie poziomu SHBG we krwi wykonuje się w przypadku podejrzenia PCOS, hirsutyzmu idiopatycznego, niepłodności, zaburzeń libido i erekcji. Obniżony poziom tego markera może być powiązany również z otyłością. Zbyt duża ilość tego białka, może wskazywać na kłopoty z tarczycą, anoreksję czy marskość wątroby. Normy zależne są od wieku i płci.

Jak diagnozuje się niepłodność męską?

Diagnozowanie niepłodności u mężczyzn polega na ocenie ogólnego stanu zdrowia, jednak przede wszystkim opiera się na badaniu i analizie nasienia. Aby potwierdzić lub wykluczyć czynnik męski niepłodności wykonuje się:

• analizę nasienia – test próbki nasienia sprawdza liczbę i ruchliwość plemników. W niektórych przypadkach można wykonywać biopsję igłową, czyli pobrać próbkę z jąder za pomocą igły.
• badania krwi – badania obejmują ogólne badania kontrolne, badanie poziomu hormonów, w uzasadnionych przypadkach badania genetyczne, wykrywające nieprawidłowości chromosomalne.
• badanie USG moszny – badanie obrazowe umożliwiające wykrycie  problemów z jądrami oraz żylaki powrózka nasiennego.

Metody leczenia niepłodności u kobiet i u mężczyzn

Leczenie niepłodności zależy głównie od zdiagnozowanej przyczyny oraz celów, jakie chcą osiągnąć pacjenci. Decyzję o sposobie terapii podejmuje się razem z lekarzem. Na proponowane rozwiązania ma wpływ wiek, czas starań o zajście w ciążę oraz preferencje.  W większości przypadków leczenie niepłodności jest skuteczne, a w ok. 85 – 90 proc. przypadku wystarczają procedury farmakologiczne, zmiana stylu życia i drobne zabiegi chirurgiczne przywracające prawidłową funkcjonalność narządów rozrodczych. Oprócz tzw. leczenia konwencjonalnego istnieje szereg metod techniki wspomaganego rozrodu (ART). Najbardziej znaną jest zapłodnienie pozaustrojowe, czyli tzw. sztuczne zapłodnienie in vitro (IVF).

Leczenie niepłodności u kobiet obejmuje:

• Zmiany stylu życia – leczenie niepłodności opiera się na holistycznym podejściu do problemu. Styl życia i wynikające z niego ewentualne problemy, czy zaburzenia zdrowotne mają ogromny wpływ na zdrowie reprodukcyjne. Leczenie niepłodności może obejmować przybranie lub utratę wagi, rzucenie palenia, alkoholu lub rezygnacja z innych używek oraz ogólne poprawienie kondycji organizmu.
• Leczenie farmakologiczne – jedną z częściej stosowanych metod, jest włączenie farmakoterapii stymulującej jajniki do owulacji większej liczby komórek jajowych, co zwiększa szansę na zajście w ciążę. W przypadku współistnienia innych chorób, czy zaburzeń hormonalnych, wdraża się odpowiednie leczenie.
• Leczenie chirurgiczne – może obejmować udrożnienie jajowodów, usunięcie blizn, zrostów, polipów czy mięśniaków macicy.

Diagnozowanie i leczenie niepłodności wiąże się również z regularnym monitorowaniem cyklu menstruacyjnego ze szczególnym uwzględnieniem owulacji.

Leczenie niepłodności u mężczyzn obejmuje:

• Zmiany stylu życia – podobnie jak w przypadku kobiet, zmiany w stylu życia bardzo często okazują się koniecznością i mogą znacząco poprawić jakość nasienia.
• Leczenie farmakologiczne – przepisane leki mogą podnosić poziom testosteronu lub innych hormonów.
• Leczenie chirurgiczne – w przypadku mężczyzn leczenie zabiegowe najczęściej dotyczy usuwanie przeszkód strukturalnych blokujących nasieniowody czy zabiegi usuwania żylaków.

Metody leczenia niepłodności i techniki wspomaganego rozrodu

Niektóre pary potrzebują dodatkowej pomocy podczas starań o zajście w ciążę, w takich przypadkach stosuje się ART, czyli techniki wspomaganego rozrodu. Jest to leczenie niepłodności o najwyższej skuteczności. Niewiele osób wie, że istnieje kilka metod zapłodnienia pozaustrojowego. Do tego typu terapii należą:

• Zapłodnienie in vitro (zapłodnienie pozaustrojowe, IVF) – zapłodnienie in vitro polega na pobraniu komórek jajowych z jajnika, a następnie umieszczeniu ich wraz z nasieniem w naczyniu laboratoryjnym. Plemnik zapładnia komórki jajowe samodzielnie. W macicy umieszcza się następnie od jednego do trzech zarodków.
• Docytoplazmatyczna iniekcja plemnika ICSI lub zapłodnienie metodą IMSI – tę procedurę wykonuje się podczas procesu zapłodnienia in vitro. Embriolog wstrzykuje pojedynczy plemnik bezpośrednio do każdego jajeczka. Następnie zarodki umieszcza się w macicy. Metody różnią się sposobem selekcjonowania plemników wykorzystywanych do zabiegu.
• Inseminacja domaciczna (IUI) – ten rodzaj zabiegu polega na wprowadzeniu nasienia bezpośrednio do jamy macicy za pomocą specjalnych narzędzi.

Jeżeli para lub pacjent zmagają się z niepłodnością idiopatyczną lub bezpłodnością, można zastosować leczenie z wykorzystaniem, nasienia lub komórek jajowych pochodzących od dawcy.

Jakie są powikłania leczenia niepłodności?

Jak każda procedura medyczna, również leczenie niepłodności może mieć pewne powikłania. Do najczęstszych skutków ubocznych terapii zalicza się:

• Większe ryzyko ciąży mnogiej w wyniku stymulacji owulacji lub umieszczenia w jamie macicy wielu zarodków.
• Większe ryzyko poronienia lub porodu przedwczesnego (niska masa urodzeniowa noworodków).
• Zespół hiperstymulacji jajników (OHSS) – bolesność i obrzęk jajników w wyniku stosowania leków stymulujących owulację.
• Zwiększone ryzyko ciąży pozamacicznej.

Zmagasz się z niepłodnością? Zapewnij sobie wsparcie

Literatura:

• https://www.mp.pl/pacjent/ginekologia/choroby/260266,nieplodnosc
• https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/infertility
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9302705
• https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/16083-infertility
• https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/infertility/symptoms-causes/syc-20354317
• https://www.medicalnewstoday.com/articles/165748
• https://connect.asrm.org/srs/about/new-item9?ssopc=1
• https://www.invimed.pl/wsparcie-leczenia-nieplodnosci