Reumatoidalne zapalenie stawów: przyczyny, objawy i nowoczesne metody leczenia — Pełny Przewodnik

Reumatoidalne zapalenie stawów to przewlekła choroba autoimmunologiczna stanowiąca duże wyzwanie zarówno dla chorego, jego najbliższych jak i lekarzy. W niniejszym artykule przedstawimy: czym jest RZS, jakie są jego przyczyny i objawy, w jaki sposób rozpoznać chorobę, jakie są metody leczenia oraz jak wygląda dieta w reumatologicznym zapaleniu stawów.

Z tego artykułu dowiesz się:

Reumatoidalne zapalenie stawów

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to przewlekła, autoimmunologiczna choroba tkanki łącznej, charakteryzująca się nieswoistym zapaleniem stawów. Jej początek stanowi rozwijający się stan zapalny w błonie mazi stawowej, prowadzący do uszkodzenia i zniekształcenia chrząstek stawowych. Konsekwencją tego są liczne przykurcze, deformacje stawów i zmniejszona ruchomość w ich obrębie, doprowadzające do niepełnosprawności.

Nieleczone, rozwijające się RZS prowadzi do uszkodzenia także innych narządów wewnętrznych, takich jak: płuca, nerki czy serce wywołując przedwczesny zgon. Natomiast wczesna diagnoza i dobór odpowiedniego leczenia skutecznie hamują rozwój choroby i umożliwiają normalne funkcjonowanie.

Przyczyny reumatoidalnego zapalenia stawów

Reumatoidalne zapalenie stawów to jedna z najbardziej skomplikowanych jednostek chorobowych. Jej przyczyny nie są w pełni poznane, ale mogą być powiązane z różnymi czynnikami, takimi jak:

Choć powyższe czynniki nie wyjaśniają w pełni genezy RZS, stanowią punkt wyjścia dla dalszych badań na tym schorzeniem.

Objawy reumatoidalnego zapalenia stawów

Reumatoidalne zapalenie stawów rozwija się najczęściej przez kilka, kilkanaście tygodni, a objawy nasilają się stopniowo. Pierwsze symptomy, zazwyczaj są niespecyficzne. Spośród nich należy wyróżnić takie jak:

• zmęczenie i ogólne osłabienie,
• zmniejszony apetyt i niewielki spadek masy ciała,
• stany podgorączkowe lub gorączka,
• nadmierne poty,
• ból mięśni.

Typowe objawy RZS:

• ból stawów – najbardziej charakterystyczny objawy chorobowy, może występować symetrycznie i dotyczyć stawów obu rąk, stóp czy kolan,
• sztywność stawów – pojawia się rano lub po długim okresie bezruchu i utrzymuje się zazwyczaj przez kilka godzin,
• obrzęk stawów – powstaje w wyniku gromadzenia się płynu wokół stawów i prowadzi do trwałych ograniczeń ruchowych,
• ograniczenia ruchowe – toczący się w stawach proces zapalny uniemożliwia pełne wykonywanie ruchu doprowadzając do powstawania przykurczy i nieodwracalnego upośledzenia stawów,
• zniekształcenie stawów – objaw długotrwałego oddziaływania choroby na stawy.

Reumatoidalne zapalenie stawów zaliczane jest do chorób systemowych. Objawy RZS nie tylko ograniczają się do samych stawów, ale z czasem dotykają poszczególnych układów i wywołują różne objawy pozastawowe:

• układ nerwowy – polineuropatie, ucisk na rdzeń kręgowy wywołujący niedowład kończyn, zaburzenia czucia, mrowienia lub drętwienia,
• wzrok – zespół suchości oka, zapalenie twardówki, nadtwardówki lub rogówki,
• układ krążenia – rozwój miażdżycy, bóle w klatce piersiowej, zadyszka, duszność, choroba niedokrwienna serca, zapalenie osierdzia, kardiomiopatia, nadciśnienie płucne,
• układ oddechowy – rozwój zapalenia płuc, suchy kaszel, duszność,
• układ krwionośny – niedokrwistość, nadpłytkowość, powiększenie śledziony,
• układ moczowy – zapalenie lub uszkodzenie nerek.

Wczesne wykrycie objawów chorobowych i wdrożenie odpowiedniego leczenia może znacząco poprawić jakość życia chorego z RZS.

Rozpoznanie reumatoidalnego zapalenia stawów

Rozpoznanie reumatoidalnego zapalenia stawów stanowi wyzwanie ze względu na zróżnicowane objawy i ich stopniową manifestację. Celem diagnostyki jest prawidłowe rozpoznanie, ustalenie diagnozy, określenie właściwej fazy i stopnia choroby, ocena utraty zdolności ruchowych oraz ustalenie właściwej ścieżki leczenia.

Rozpoznanie RZS opiera się na kilku narzędziach diagnostycznych, do których należą:

• historia medyczna – dokładny wywiad medyczny, skupiający się na objawach bólowych, sztywności, obrzęku stawów i ewentualnych objawach pozastawowych,
• badanie fizykalne – obejmuje ono ocenę ruchomości stawów, ich opuchliznę oraz obecność nieswoistych objawów skórnych lub narządowych,
• badania diagnostyczne.

Na badania diagnostyczne RZS składają się:

• badania laboratoryjne – morfologia, odczyn Biernackiego (OB), białko C reaktywne (CRP), czynnik reumatoidalny (RF), przeciwciała przeciwko cyklicznemu cytrulinowanemu peptydowi (anty-CCP), badania te, w głównej mierze mają określić obecność i poziom stanu zapalnego toczącego się w organizmie,
• badania obrazowe – ultrasonografia (USG), zdjęcie rentgenowskie (RTG), tomografia komputerowa (KT) lub rezonans magnetyczny (MR), których celem jest określenie zmian zapalnych i deformacji w obrębie poszczególnych stawów oraz określenie gęstości kości.

W diagnostyce RZS przydatne są także kryteria klasyfikacyjne służące do rozpoznania RZS. Najpopularniejsze z nich to: kryteria ACR (Amerykańskie Kolegium Reumatologiczne) oraz EULAR (Europejska Liga Przeciwreumatyczna).

Metody leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów

Leczenie reumatoidalnego zapalenia stawów obejmuje różnorodne metody mające na celu kontrolowanie objawów, zahamowanie postępu choroby oraz poprawę jakości życia chorego.

Leczenie farmakologiczne

Leczenie farmakologiczne w przypadku RZS jest podstawowym filarem, w ramach którego stosuje się różne grupy leków, mających na celu łagodzenie bólu, zmniejszenie stanu zapalnego oraz modulację odpowiedzi immunologicznej. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć:

• leki immunosupresyjne – jest to najważniejsza grupa leków wykorzystywanych w przypadku RZS, ich zadaniem jest łagodzenie objawów chorobowych oraz hamowanie destrukcji stawów, umożliwiają uzyskanie i utrzymanie remisji choroby, najczęściej stosowanymi są: metotreksat, sulfasalazyna, leflunomid,
• leki biologiczne – preparaty uzyskiwane dzięki zaawansowanym technikom inżynierii genetycznej, ich głównym zadaniem jest niwelowanie czynników wywołujących procesy zapalne w organizmie chorego, do najczęściej używanych leków biologicznych należą: adalimumab, tocilizumab, etanercept,
• glikokortykosteroidy – leki zmniejszające objawy stanu zapalnego oraz hamujące procesy niszczenia stawów, często stosowane są na początku choroby, do najważniejszych z nich należą: metyloprednizolon i prednizolon,
• niesteroidowe leki przeciwzapalne – leki te zmniejszają dolegliwości bólowe i objawy zapalne, ale nie wpływają na zahamowanie procesu chorobowego, dlatego najczęściej stosowane są jako leki wspomagające, należą do nich: naproksen, ketoprofen, ibuprofen, oraz diklofenac.

Dodatkowo stosuje się inne leki przeciwbólowe takie jak paracetamol czy opioidy, zwłaszcza gdy pomimo pełnego leczenia, nadal utrzymują się dolegliwości bólowe.

Leczenie niefarmakologiczne

Oprócz leczenia farmakologicznego, w przypadku RZS warto także skorzystać z form leczenia niefarmakologicznego. Należą do nich:

• fizykoterapia – jej głównym celem jest poprawa zdolności poruszania się, redukcja lub całkowite pozbycie się bólu, zapobieganie uszkodzeniom stawów i przykurczom mięśni, a także poprawa wydolności krążeniowej i oddechowej,
• aktywność fizyczna – których zadaniem jest poprawa ogólnej wydolności, zaleca się wykonywanie ćwiczeń takich jak: ogólnousprawniające, izomeryczne, rozluźniające, rozciągające, wzmacniające, bierne i czynno-bierne; ważne, aby ćwiczenia były dopasowywane do aktualnego stanu chorego,
• odpoczynek – zwłaszcza w formie krótkich drzemek w ciągu dnia, który przynosi ulgę oraz pozwala odzyskać straconą energię.

Ważnym elementem może okazać się także zapewnienie wsparcia psychologicznego, którego głównym zadaniem jest pomoc w poradzeniu sobie z frustracją, poczuciem uzależnienia od innych lub nawet depresją, powstałych na skutek choroby.

Dieta w reumatoidalnym zapaleniu stawów

Dieta w reumatoidalnym zapaleniu stawów odgrywa bardzo ważną rolę. Utrzymywanie prawidłowej masy ciała może wpływać na zmniejszenie objawów oraz ogólną kondycję zdrowia chorego. Nadmiar kilogramów zwiększa bowiem nacisk na stawy i przyspiesza proces ich deformacji.

Zaleca się, aby osoby zmagające się z RZS stosowały dietę bogatą w produkty przeciwzapalne, takie jak kwasy Omega-3 zawarte w rybach, orzechach czy olejach lnianych. Dodatkowo przyjmowanie witaminy D3, znajdującej się w tłustych rybach, jajkach i suplementach, korzystnie wpływa na zdolność organizmu do regulacji procesów immunologicznych.

Dieta antyoksydacyjna, oparta na spożywaniu dużej ilości owoców i warzyw może pomóc w zwalczaniu stresu oksydacyjnego, który może być związany z procesem zapalnym w RZS. Ponadto należy ograniczyć spożywanie takich produktów jak: czerwone mięso, nabiał, słodycze i fast foody, które mogą wpływać na nasilenie objawów chorobowych.

Warto jednak podkreślić, że indywidualne reakcje organizmu na różne składniki w diecie mogą być zróżnicowane, dlatego zaleca się konsultację z lekarzem lub dietetykiem w celu dostosowania diety do indywidualnych potrzeb i preferencji chorego.

Piśmiennictwo:

1. Nowe biofarmaceutyki w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów, Kimme L. Hyrich, Horyzonty Medycyny, Medycyna po dyplomie, 03/2009.
2. Tatara T. i in., Rola diety w reumatoidalnym zapaleniu stawów – przegląd systematyczny badań, „Medycyna Rodzinna” nr 2, s. 70-78, 2015.
3. Reumatoidalne zapalenie stawów – propozycje postępowania diagnostycznego, A. Marcol-Majewska, G. Majewski, P. Kotyla, Via Medica, tom 3, nr 2, 88-92, 2017.
4. Reumatoidalne zapalenie stawów w obrębie kończyny dolnej – opis przypadku, J. Trojanowska, I. Rodak, N Zdrowie, Kosmetologia Estetyczna, 1/2020.
5. http://5. https://www.mp.pl/pacjent/reumatologia/choroby/63732,reumatoidalne-zapalenie-stawow data wejścia: 07.01.2024.